Strzembosz Piotr h. Jastrzębiec (zm. przed 28 IX 1618), wojski lubelski, poseł sejmowy, rokoszanin.
Był S. wnukiem sędziego grodzkiego radomskiego Jana i Owki (Eufemii), córki podkomorzego nadw. kor. Dziersława ze Smogorzewa. Ojcem S-a był Dziersław (Dzierżek, zm. ok. 1593), sędzia grodzki opoczyński (1572), sędzia sądów kapturowych (1574), podwojewodzi radomski (1578) i komornik graniczny (1579, 1590), wielokrotny poborca podatkowy woj. sandomierskiego, prawny opiekun dzieci swego brata Ambrożego; matką była Anna, córka Mikołaja Winieckiego, szlachcica z Wielkopolski. S. był bratankiem Andrzeja, prof. prawa kanonicznego na Uniw. Krak. w l. 1542–58. Miał siostrę Zofię, żonę Jana Trembeckiego, oraz młodszych braci, Filipa i Wacława; jego bratem stryjecznym był podstarości radomski Jan (zob.).
O studiach S-a brak wiadomości; obaj jego bracia, Filip (1578–83) i Wacław (1587) studiowali na Uniw. Krak., jednak S. prawdopodobnie kształcił się służąc na dworze któregoś z magnatów. Dn. 8 V 1587, na okazowaniu szlachty sandomierskiej pod Koprzywnicą, został obrany deputatem z pow. radomskiego do sądów kapturowych w Sandomierzu. W sierpniu t.r. uczestniczył w sejmie elekcyjnym i 19 VIII (w ostatnim dniu sejmu) opowiedział się za kandydaturą Zygmunta Wazy. Przez kilka następnych lat S. zaliczał się do grona najaktywniejszych działaczy szlacheckich woj. sandomierskiego. W r. 1589 został obrany deputatem na Tryb. Kor. Dn. 13 II 1590 sejmik przedsejmowy w Opatowie obrał go posłem na sejm, zwołany na 8 III t.r. do Warszawy. Dn. 6 VI 1592 uczestniczył S. w zjeździe szlachty w Jędrzejowie i podpisał jego artykuły, w których wzywano do ujawnienia «praktyk» Zygmunta III. Dn. 9 VIII t.r. został obrany posłem sandomierskim na sejm (zwany inkwizycyjnym), obradujący w Warszawie 7 IX – 19 X; na sejmie tym wszedł w skład komisji, powołanej w celu rozliczenia poborców podatkowych. Po raz kolejny uczestniczył jako poseł woj. sandomierskiego w sejmie 1595 r. w Krakowie. W r. 1596 ponownie pełnił funkcję deputata na Tryb. Kor. i został obrany jego marszałkiem. Dn. 20 XII 1597 otrzymał nominację na urząd wojskiego lubelskiego, a 19 III 1601 awansował na wojskiego sandomierskiego, równocześnie otrzymując zgodę na scedowanie wojstwa lubelskiego na rzecz Waleriana Olbięckiego. Cesja nie doszła jednak do skutku i S. pozostał na dawnym urzędzie.
Przez całe życie związany był S. ze stronnictwem kanclerza w. kor. Jana Zamoyskiego. Szczególnie silne związki łączyły go z woj. krakowskim Mikołajem Zebrzydowskim. W czerwcu 1606, na zjeździe w Lublinie, w imieniu szlachty lubelskiej opowiedział się za rokoszem i 15 VI t.r. złożył swój podpis pod uniwersałem rokoszowym. W sierpniu uczestniczył jako delegat woj. lubelskiego w zjeździe pod Sandomierzem; 10 VIII został wybrany w skład deputacji, powołanej dla opracowania artykułów porządkowych, a 18 VIII – deputacji dla opracowania artykułów zjazdu. Wziął także udział w zjeździe pod Sieciechowem i 30 V 1607 złożył podpis pod uniwersałem, wzywającym szlachtę do dalszego udziału w rokoszu. Na początku czerwca t.r. obrano go na posła od rokoszan do senatorów i posłów, obradujących na sejmie w Warszawie. Był też jednym z deputatów podczas rozmów rokoszan z regalistami, do których doszło w poł. drogi między Czerskiem a Piasecznem, a po ich zakończeniu, 24 VI w obozie pod Jeziorną, podpisał akt wypowiedzenia posłuszeństwa królowi. Zapewne uczestniczył także w bitwie pod Guzowem (5 VII). Po zakończeniu rokoszu wycofał się z czynnego udziału w życiu politycznym. Był już wówczas w podeszłym wieku, a jego dziedziczny majątek znajdował się w opłakanym stanie. W maju 1613, po otrzymaniu listu od star. knyszyńskiego Tomasza Zamoyskiego z propozycją służby, nie odmówił usług, wyraził jednak wątpliwości co do swojej przydatności. S. należał do Rzpltej Babińskiej, w której otrzymał w r. 1609 urząd kałauza (przewodnika), «bo jadąc z Zamosczia do Babina, na Bistrzicze jechał».
W wyniku zapisów ojca i przeprowadzonego w r. 1593 działu majątkowego, S. dostał części w Skrzyńsku i Miłakowie w pow. opoczyńskim. W r. 1595 otrzymał od Wacława Ardziszowskiego Turkę w pow. lubelskim, jednak nie objął jej w posesję, gdyż poł. tej wsi znajdowała się w dożywociu Katarzyny Tureckiej, a druga poł. była w zastawie u Zebrzydowskiego; prawdopodobnie S. miał przyjąć tę darowiznę w jego imieniu. Być może, starając się o urząd wojskiego lubelskiego, chciał w ten sposób (za pieniądze swego protektora) zadośćuczynić prawu osiadłości. W r. 1605 wszystkie swoje prawa do Turki przelał na Zebrzydowskiego. S. nie objął także w posesję części wsi Grabów w pow. lubelskim, którą w r. 1604 kupił za 2 tys. złp. na wyderkaf od Krzysztofa Szczekockiego. W l. 1611–16 dokonał szeregu transakcji majątkowych w grodzie krakowskim, m.in. uzyskał donację poł. wsi Łapszów w pow. proszowickim, jednak operacje te były związane z opieką, sprawowaną przez S-a i jego brata Filipa nad ich siostrzeńcami, Zygmuntem i Andrzejem Trembeckimi. Zapewne S. dobrze wywiązywał się z tych obowiązków, skoro po latach Zygmunt Trembecki wymienił go na epitafium, upamiętniającym zmarłych członków jego najbliższej rodziny, ufundowanym w kościele w Książnicach Wielkich. W r. 1615 sprzedał S. część Skrzyńska i Machnina stryjecznemu bratu Mikołajowi. Otrzymywał pewne kwoty z racji pełnionego urzędu (wojstwo lubelskie uposażone było dochodami z m. Parczewa); w r. 1606 oskarżył koniuszego kor. i star. parczewskiego Kaspra Maciejowskiego o zagarnięcie tych dochodów, przesadnie szacując straty na 20 tys. grzywien rocznie. Prowadził działalność kredytową, najczęściej operując jednak niewielkimi kwotami, sięgającymi od kilkuset do 2 tys. złp. Poważniejszymi sumami obracał w kontaktach z Zebrzydowskim, kaszt. małogoskim Mikołajem Oleśnickim, Andrzejem Modliszowskim, Wilkowskimi i Szczekockimi. S. zmarł przed 28 IX 1618.
W małżeństwie z Zofią ze Stanomina Baranowską (zm. po 1611), zawartym ok. r. 1586 (t.r. S. zapisał jej oprawę 2 tys. złp. posagu i tyleż wiana), miał S. co najmniej dwóch synów: nieznanego z imienia, zmarłego w r. 1613 podczas służby u T. Zamoyskiego, oraz Adriana, wzmiankowanego w r. 1616.
Niesiecki; Urzędnicy, IV/3, 4; Żychliński, XVIII 128; – Borek W., Urbański A., Strzembosz – portret rodzinny, Kr. 1995 s. 32–4; Bylinowa E., Renesansowy księgozbiór rodziny Strzemboszów, w: Księgozbiory szlacheckie XVI–XVII wieku, W. 2004 s. 17, 37; Jarmiński L., Bez użycia siły. Działalność protestantów w Rzeczypospolitej u schyłku XVI wieku, W. 1992; Lepszy K., Rzeczpospolita Polska w dobie sejmu inkwizycyjnego (1589–1592), Kr. 1939; Pielas J., Oleśniccy herbu Dębno w XVI–XVII wieku. Studium z dziejów zamożnej szlachty doby nowożytnej, Kielce 2007; Schmitt H., Rokosz Zebrzydowskiego, Lw. 1858 s. 216; Sokołowski W., Politycy schyłku złotego wieku, W. 1997 s. 184; Strzelecki A., Udział i rola różnowierstwa w rokoszu Zebrzydowskiego (1606–7), „Reform. w Polsce” R. 7–8: 1935–6; Strzembosz T., Jan Strzembosz (1545–1606). Jego rękopis i księgozbiór, „Roczn. Bibliot.” R. 3: 1959 z. 3 s. 406–7; Trawicka Z., Sejmik województwa sandomierskiego w latach 1572–1696, Kielce 1985; – Akta Rzeczpospolitej Babińskiej, w: Arch. do Dziej. Liter., VIII; Album. stud. Univ. Crac., III 134, 151; Cichocki K., Alloquiorum Osiecensium..., Kr. 1615 s. 156; Corpus Inscriptionum Pol., I z. 4; Diariusze i akta sejmowe r. 1591–1592, Kr. 1911; Diariusze sejmowe r. 1587, Kr. 1887; Materiały do dziejów reformacji w Krakowie, Oprac. R. Żelewski, Wr. 1962; Rokosz Zebrzydowskiego, Wyd. A. Rembowski, W. 1893; Źródła Dziej., IX; – AGAD: Arch. Zamoyskich, rkp. 745, 2799 s. 19; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Castr. Crac., t. 145 s. 820–5, t. 148 s. 1311–12, t. 149 s. 186–91, t. 152 s. 1006–7, t. 156 s. 1765–73, t. 193 s. 1596–609, t. 194 s. 655–80, t. 196 s. 670–3, 1845–54, t. 205 s. 299–300, Castr. Crac. Rel., t. 38 s. 69–70, 1953, t. 41 s. 2297–8; AP w L.: Castr. Lublinensia Inscriptiones, t. 44 k. 992–3, t. 48 k. 350–v, t. 49 k. 329, t. 52 k. 174, t. 58 k. 636, Castr. Lublinensia Rel., t. 36 k. 468–v, 593–7v, t. 37 k. 79, 496–7; B. Czart.: rkp. 96 nr 50, rkp. 335 s. 118–21, rkp. 337 s. 160, 206, rkp. 339 k. 157–8, 165v, 168v, 175v, 348–9v, rkp. 341 s. 844–58, rkp. 342 k. 219, rkp. 1621 k. 709–10, rkp. 2729 IV s. 87, 92, 207; B. Kórn.: rkp. 317 k. 147, 185–5v; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 8338 k. 45–6v; B. Ossol.: rkp. 115 k. 5; – Mater. Red. PSB: Monografia rodziny Strzemboszów, oprac. T. Strzembosz w r. 1947 (mszp.).
Mariusz Lubczyński